Wymiary wolności. Niezależna sztuka polska lat 80. XX w.

We wtorek 10 czerwca o godz. 18.00 Miejska Biblioteka Publiczna w Sosnowcu zaprasza do Auli Biblioteki Głównej przy ul. Kościelnej 11 na wykład Jerzego Brukwickiego zatytułowany „Wymiary wolności. Niezależna sztuka polska lat 80. XX w.”. Wstęp wolny.

Jerzy Brukwicki – krytyk sztuki, dziennikarz, szef warszawskiej Galerii Krytyków Pokaz. Współpracownik Instytutu Adama Mickiewicza, w latach 80-tych współtworzył ruch kultury niezależnej (ważniejsze wystawy: Czas smutku, czas nadziei; Polska Pieta; Plastycy stoczniowcom; Obecność); wydawca i redaktor pisma poświęconego sprawom kultury "Wybór", redaktor tygodnika "PWA. Przegląd Wiadomości Agencyjnych", współpracownik wydawnictw: NOWA, Przedświt, Pokolenie.

Lata 80. to okres szczególny w dziejach sztuki polskiej. Był to czas narodzin „Solidarności”, gwałtownych konfliktów społecznych i politycznych. Dla twórców było to dziesięciolecie intensywnych poszukiwań inspiracji duchowych, nowego spojrzenia na świat, codzienność. Sztuka jak nigdy dotąd opisywała dążenia społeczeństwa, jego bunt i sprzeciw wobec systemu komunistycznego. Niezgoda przeważającej części środowisk twórczych na wprowadzenie przez władzę, 13 grudnia 1981 roku, stanu wojennego, poczucie wspólnoty wobec zagrożeń, niegodziwości i represji, wywołała bojkot oficjalnego życia artystycznego. Narodził się ruch kultury niezależnej, który odegrał ważną rolę w procesie budowania wolności i demokracji. Niezależny od decyzji władz politycznych, od wszechobecnej cenzury pomógł społeczeństwu, związanego z ideami „Solidarności”, pokonanie trudnych, dramatycznych sytuacji, ograniczeń i represji.

W stanie wojennym i czasie późniejszym wzmacniał ducha narodu, tworzył solidarność społeczną i przestrzenie niezależności w zniewolonym kraju. Koncerty, wieczory poetyckie, spektakle teatralne, występy kabaretowe, recitale piosenek, wystawy, podziemne książki, gazety i kasety wideo przynosiły nadzieję, budowały nowe formy więzi międzyludzkich, wspólnoty myśli, wartości i emocji. Stanowiły rodzaj demonstrowania sprzeciwu wobec ówczesnego aparatu władzy i bezpieczeństwa. Dochodziło do niecodziennych, wzruszających spotkań artystów z widzami, z publicznością. W drugim obiegu opublikowano setki książek, wydawano czasopisma kulturalne, drukowano plakaty, pocztówki, znaczki pocztowe, zorganizowano wiele niezależnych wystaw sztuki, wystawiano sztuki teatralne, przygotowywano koncerty i nagrywano płyty, kręcono filmy. Ruch kultury niezależnej stanowił jeden z najważniejszych elementów społeczeństwa podziemnego.
 

Sztuka zwróciła się ku tradycjom narodowym, niepodległościowym, romantycznym. Jej najważniejszymi kryteriami ponownie stały się dobro, prawda i piękno, a nie ideologia. Wśród najistotniejszych wątków tematycznych i zagadnień dominowały rozważania o istocie i sensie życia, pytania o godność, solidarność i patriotyzm, wybory moralne, doświadczenia historyczne i polityczne. Obrazy, rzeźby, instalacje, rysunki, grafiki, plakaty, fotografie – bez cenzuralnych ograniczeń - stały się świadectwami czasu. Mówiły o sprawiedliwości, dokumentowały i interpretowały społeczne nastroje. Przypominały o wydarzeniach historycznych ukrywanych i fałszowanych przez totalitarną władzę. Poruszały serca i sumienia. Pojawił się nowy rodzaj ikonografii, wymyślono nowe symbole i znaki (m.in. legendarne logo „Solidarność” Jerzego Janiszewskiego, pomnik ofiar poznańskiego Czerwca ’56, pomniki pomordowanych stoczniowców w Grudniu ’70 w Gdańsku i Gdyni).
 

Kultura niezależna stanowiła zjawisko różnorodne, obejmowała różne środowiska. Zmieniała się Polska, kształtowała się nowa tożsamość polskiej kultury. Zapominamy o tamtych czasach, wydarzeniach. Nie rozmawiamy o nich z młodymi. Wiele z ówczesnych działań kulturalnych nie zostało udokumentowanych. Żyją w dziełach i dokonaniach artystów, we wspomnieniach ich organizatorów i uczestników. Podczas spotkania przypominam o najważniejszych z nich, o niezwykłej atmosferze, którą sztuka niezależna lat 80. wówczas współtworzyła.